خبرگزاری«حوزه» بخش پانزدهم سلسله یادداشت های روند تحصیلی در حوزه به قلم حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مروجی طبسی را منتشر می کند.

* دروس عمومی سطح دو

دروس عمومی که در مرحلۀ سطح دو آن ها را می آموزیم، شامل؛ تفسیر، عقاید، فلسفه، رجال می باشد. پیشتر به اختصار با علم کلام آشنا شدیم. در این جا به معرفی مختصر دانش تفسیر و رجال می پردازیم.

* تفسیر

تفسیر، علمی است که به وسیلۀ آن، فهم کتاب خدا – که بر پیامبرش محمد (ص) نازل شده- و بیان معانی و استخراج احکام و حکمت های آن به دست می آید.

طبق این تعریف موضوع دانش تفسیر «آیات قرآن» و غرض از آن فهم معانی و استخراج احکام و حِکَم آن است. برخی نیز تفسیر را از این جهت که فعل مفسّر نسبت به کشف معنای آیات قرآن است، این گونه تعریف کرده اند: تفسیر «بیان مفاد استعمالی آیات قرآن و آشکار نمودن مراد خدای متعال از آن بر مبنای ادبیات عرب و اصول عقلایی محاوره» است.

قرآن کریم نخستین و مهم ترین مصدر تشریع احکام، بلکه سرچشمه تمام معارف قدسی و وحیانی است. قطعیت، استحکام، اعجاز و عدم تحریف الفاظ این کتاب آسمانی موجب شده تا متن آن معیاری برای اعتبارسنجی متن احادیث باشد.

در روایتی به سند صحیح از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: خَطَبَ النَّبِيُّ (ص) بِمِنًى فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ مَا جَاءَكُمْ عَنِّي يُوَافِقُ كِتَابَ اللَّهِ فَأَنَا قُلْتُهُ وَ مَا جَاءَكُمْ يُخَالِفُ كِتَابَ اللَّهِ فَلَمْ أَقُلْهُ. (الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1، ص: 69)

پیامبر (ص) در منا خطبه ای ایراد نمودند و فرمودند: ای مردم! هر آن چه از من به شما رسید و موافق قرآن بود آن را گفته ام و آن چه به شما رسید و مخالف کتاب خدا بود، من آن را نگفته ام.

از این رو فهم معانی و مقاصد آیات قرآن برای استخراج معارف و احکام دین دارای اهمیت بسیار خواهد بود. این مهم جز با فراگیری دانش تفسیر و آشنایی با متون تفسیری حاصل نمی شود. به عبارت دیگر، می توان گفت: «تفسیر» هم آشنایی با مراد جدی آیات قرآن و هم آشنایی با روش فهم کلام الهی است.

* رجال

«رجال» علمی است که در آن از حالات راویان که در قبول و ردّ حدیث‌شان مؤثر است، بحث می شود. موضوع این علم، راویان احادیث معصومین (ع) هستند که در سند روایات واقع شده اند.

علم رجال، فن راوی شناسی و اعتبارسنجی روایات براساس اسناد آن هاست. پیش از ورود به مباحث کاربردیِ این علم که عبارت است از سندشناسی و توثیق و تضعیف راویان، کلیاتی از مطالب نظری رجال نیز بحث و بررسی می شود که اهم آن ها شامل: جایگاه علم رجال در استنباط احکام، بازشناسی مصادر علم رجال، سبک شناسی و اعتبارسنجی کتب اربعۀ شیعه، مبانی توثیقات عام و خاص، فِرَق شیعی در کتب رجالی، آشنایی با فواید رجالی (مانند مقصود از «عدّۀ من اصحابنا» در کتاب کافی و... می باشد.